Zakażenie rany – przyczyny, objawy, profilaktyka

Rana powstaje na skutek przerwania ciągłości skóry lub błony śluzowej. Skóra stanowi naturalną barierę, uniemożliwiającą przenikanie drobnoustrojów do organizmu, a jej uszkodzenie powoduje ryzyko dostania się do niego patogenów, co może prowadzić do infekcji. Niezależnie od tego, czy jest to niewielkie uszkodzenie czy rozległa, głęboka rana, zawsze wiąże się z ryzykiem rozwoju zakażenia, które znacznie utrudnia prawidłowy proces gojenia. Brak podjęcia odpowiednich działań może prowadzić do wystąpienia poważnych powikłań, dlatego ważne jest zrozumienie przyczyn, objawów i sposobów profilaktyki zakażenia rany. Przestrzeganie podstawowych zasad higieny oraz używanie właściwych środków antyseptycznych istotnie zwiększa szansę na uniknięcie infekcji bakteryjnych i sprzyja przyspieszeniu procesu gojenia. Zakażenie rany – co warto wiedzieć na ten temat?

Przyczyny zakażenia rany

Zakażenie rany występuje, gdy mikroorganizmy, głównie bakterie przedostaną się do rany i zaczną ją kolonizować. Istnieje wiele czynników predysponujących do takiego stanu, w tym:

• brak prawidłowej higieny – nieodpowiednia higiena rany może prowadzić do jej zakażenia. Warto pamiętać, że zarówno pacjent, jak i personel medyczny muszą przestrzegać zalecanych procedur higienicznych, obejmujących na przykład regularną zmianę opatrunku,
• zanieczyszczenie otoczenia – rany mogą zostać zakażone przez bakterie i inne mikroorganizmy obecne w otoczeniu (brud, rdza, przeniesione z innych zakażonych chorych w otoczeniu),
• obecność ciał obcych – ciała obce, takie jak odłamki szkła czy skrawki tkanek stwarzają środowisko sprzyjające rozwojowi infekcji, ponieważ często obecne są na nich drobnoustroje, które mogą znacznie utrudniać proces gojenia rany; ich prawidłowe i szybkie usunięcie jest kluczowe szczególnie w przypadku pacjentów będących ofiarami wypadku.

Główne drobnoustroje powodujące zakażenie rany to:

• drobnoustroje obecne we florze bakteryjnej pacjenta (drobnoustroje endogenne), które w normalnych warunkach stanowią naturalny mikrobiom człowieka, a w sytuacji przerwania ciągłości skóry mogą powodować infekcje; taki stan jest charakterystyczny dla odleżyn – często do zakażenia prowadzą drobnoustroje obecne na skórze człowieka, w tym paciorkowce i gronkowce;
• drobnoustroje występujące w środowisku naturalnym, w tym w wodzie czy glebie lub przeniesione przez innych ludzi (drobnoustroje egzogenne).

Jako powszechne bakterie przyczyniające się do zakażenia rany wskazuje się gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), paciorkowce, Escherichia coli czy pałeczkę ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa).

Czynniki ryzyka zakażenia rany

Skaleczenia, otarcia i inne uszkodzenia skóry mogą ulec zakażeniu, gdy bakterie dostaną się do rany; mogą one pochodzić z otaczającej skóry, środowiska zewnętrznego lub przedmiotu, który spowodował uraz. Jako dodatkowe czynniki predysponujące do rozwoju infekcji wskazuje się:

• rozległość rany, postrzępiony brzeg,
• brud lub ciała obce obecne w ranie,
• ugryzienie przez zwierzę,
• uraz brudnym lub zardzewiałym przedmiotem.

Także niektóre warunki zdrowotne i czynniki środowiskowe mogą zwiększać ryzyko infekcji, ponieważ osoby z osłabionym układem odpornościowym są bardziej podatne na zakażenie ran; do takiej grupy chorób zalicza się m.in.:

• cukrzycę,
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia krążenia krwi i choroby naczyń krwionośnych,
• zakażenie wirusem HIV,
• nowotwór i leczenie onkologiczne.

Czynniki ryzyka zakażenia rany obejmują również przyjmowanie leków immunosupresyjnych, niedobory składników odżywczych i witamin (niewłaściwa dieta), brak mobilności, na przykład u osób leżących oraz zaawansowany wiek – osoby starsze są bardziej narażone na zakażenie ran. Także u osób palących papierosy występuje zwiększone ryzyko infekcji, ponieważ tytoń negatywnie wpływa na krążenie krwi. Nie bez znaczenia pozostaje także nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne, która opóźnia proces gojenia.

Zakażenie rany – objawy

Do najczęściej odnotowywanych objawów zakażenia rany zalicza się:

• zaczerwienienie rany i jej okolic – zakażenie prowadzi do zaczerwienienia rany oraz obszaru wokół niej, co wskazuje na rozwój stanu zapalnego spowodowanego penetracją chorobotwórczych drobnoustrojów w uszkodzone tkanki,
• obrzęk (który zwykle się powiększa),
• podwyższona temperatura wokół rany, która może wskazywać na rozwój stanu zapalnego związanego z infekcją,
• ból, zwłaszcza przy dotknięciu rany – choć ból w trakcie pierwszych etapów gojenia rany jest normalny, silne dolegliwości bólowe lub ich narastanie mogą wskazywać na zakażenie,
• uczucie pulsowania,
• wydzielina z rany – z rany może wypływać ropna wydzielina (często o nieprzyjemnym zapachu), a także krew; intensywny, zmieniający kolor, wonność lub gęstość wysięku płyn może wskazywać na zaawansowane stadium infekcji bakteryjnej, wymagające natychmiastowej interwencji lekarskiej,
• utrudnione gojenie – zakażenie rany znacząco utrudnia przebieg procesu gojenia, przez co regeneracja jest wydłużona,
• złe samopoczucie, gorączka, dreszcze, nudności – pojawienie się gorączki u pacjenta z poważnymi ranami oraz znaczne osłabienie wymaga pilnej konsultacji lekarskiej, ponieważ może prowadzić do poważnych powikłań. 

Zakażenie rany – profilaktyka

Zapobieganie zakażeniu rany jest kluczowe dla zapewnienia szybkiego i skutecznego procesu gojenia, dlatego zawsze należy pamiętać o przestrzeganiu procedur związanych z prawidłową opieką nad raną oraz jej monitorowaniu. Szczególnie ważna w tym kontekście jest higiena rąk, zwłaszcza przed każdym kontaktem z raną – kontrolą procesu gojenia, usunięciem wydzieliny czy zmianą opatrunku. Istotna jest również czystość narzędzi i materiałów używanych przy opiece nad raną – narzędzia powinny być odpowiednio zdezynfekowane, a przykładane do rany materiały jałowe. Profilaktyka rany obejmuje również właściwą kontrolę stanu rany, w tym obserwowanie procesu gojenia oraz zgłaszanie wszelkich niepokojących objawów i nieprawidłowości. W zapobieganiu infekcji pomoże również zadbanie o czyste otoczenie pacjenta, które powinno być wolne od potencjalnych źródeł zakażenia – kluczowa jest regularna zmiana opatrunków, a także pościeli i noszonej odzieży. Nie należy bez powodu dotykać rany, a zwłaszcza odrywać powstałych strupów. Ważne jest również stosowanie się do zaleceń lekarza związanych z właściwą pielęgnacją.

Szczególnie osoby z obniżoną odpornością powinny regularnie monitorować swój stan zdrowia i skonsultować się z lekarzem w przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów, które mogłyby wskazywać na zakażenie.

O czym pamiętać, aby nie dopuścić do zakażenia rany?

Aby uniknąć zakażenia rany, należy przede wszystkim przestrzegać zasad aseptyki i antyseptyki, bez względu na to, czy rana wydaje się czysta czy zanieczyszczona lub mająca objawy infekcji. Przed każdym zabiegiem pielęgnacyjnym rany zaleca się dokładne umycie rąk hipoalergicznym mydłem lub środkiem dezynfekującym. Istotne jest również dokładne zdezynfekowanie rany i usunięcie z niej wszelkich zanieczyszczeń, a w przypadku obecności martwej tkanki – jej delikatne usunięcie. Uszkodzoną skórę zawsze należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem i regularnie go zmieniać, zwłaszcza gdy z rany wypływa krew lub inny płyn. Należy unikać także nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne, ponieważ może ona zwiększać ryzyko infekcji i opóźnić proces gojenia rany. Każde poważniejsze skaleczenie warto skonsultować z lekarzem, który zajmie się leczeniem rany, na przykład poprzez stosowanie dedykowanej maści lub innych preparatów do pielęgnacji, które nie tylko pozwolą zapobiec zakażeniu, ale także przyspieszą proces gojenia.